11. นิสฺสคฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา

[116-7] รูปิเยน อรูปิยํ รูปิยญฺจ อิตเรน รูปิยญฺจ ปริวตฺเตยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ รูปิเยนาติ รูปิยสงฺขาเตน นิสฺสคฺคิยวตฺถุนาฯ อรูปิยนฺติ อรูปิยสงฺขาตํ ทุกฺกฏวตฺถุํ กปฺปิยวตฺถุญฺจฯ อิตเรนาติ อรูปิเยนฯ นิสฺสคฺคีติ นิสฺสชฺชนํ นิสฺสคฺโค, ปุพฺพภาเค กตฺตพฺพสฺส วินยกมฺมสฺเสตํ นามํฯ นิสฺสคฺโค อสฺส อตฺถีติ นิสฺสคฺคิ, กิํ ตํ? ปาจิตฺติยํฯ รูปิยสฺส มูลคฺคหเณ ปน รูปิยปฺปฏิคฺคหณสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ

อิทานิ รูปิยาทิํ ทสฺเสตุํ ‘‘อิธา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กหา…เป.… มาสกํ อิธ รูปิยนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ กหาปโณ นาม สุวณฺณมโย วา รชตมโย วา เอตรหิ ปกติกหาปโณ วาฯ สชฺฌูติ รชตํฯ สิงฺคีติ สุวณฺณเภโท, ตถาปิ เจตฺถ สามญฺเญน สุวณฺณมธิปฺเปตํฯ โวหารูปคมาสกนฺติ โวหารํ กยวิกฺกยํ อุปคจฺฉตีติ โวหารูปคํ, ตญฺจ ตํ มาสกญฺจฯ ตํ ปน สมุฏฺฐาปิตรูปญฺจ อสมุฏฺฐาปิตรูปญฺจ โลหทารุอาทิมยํ วุจฺจติฯ อิธ รูปิยนฺติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท รูปิยํ นามาติ อตฺโถฯ วตฺถมุตฺตาทิ กปฺปํ ทุกฺกฏวตฺถุญฺจ อิตรนฺติ โยชนาฯ ตตฺถ วตฺถญฺจ มุตฺตา จ อาทิ ยสฺสาติ สมาโสฯ อาทิ-สทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ ‘‘วตฺถาทิ มุตฺตาที’’ติฯ ตตฺถ ปฐเมน อาทิ-สทฺเทน กปฺปาสสุตฺตาปรณฺณาทิกํ ยํ กิญฺจิ กปฺปิยวตฺถุํ, ทุติเยน มณิ สงฺโข สิลา ปวาฬํ โลหิตงฺโก มสารคลฺลํ สตฺตธญฺญานิ ทาสิทาสเขตฺตวตฺถุปุปฺผารามผลารามาทโยติ อิทํ ทุกฺกฏวตฺถุํ สงฺคณฺหาติฯ วตฺถาทิกปฺปิยวตฺถุํ, มุตฺตาทิทุกฺกฏวตฺถุญฺจ อิตรํ อญฺญํ อรูปิยํ นามาติ อตฺโถฯ

[118] เอตฺตาวตา รูปิยสํโวหารํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กปฺปิยภณฺเฑ กยวิกฺกยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อิม’’นฺติอาทิฯ

ตตฺถ ‘‘อิมํ คเหตฺวา อิมํ เทหิ, อิมํ กร, อิมํ อานยา’’ติ วา ‘‘อิมํ ภุตฺวา อิมํ เทหิ, อิมํ กร, อิมํ อานยา’’ติ วา ‘‘อิมํ เทมิ, อิมํ เทหิ, อิมํ กร, อิมํ อานยา’’ติ วา กยวิกฺกเย สมาปนฺเน นิสฺสคฺคีติ โยชนาฯ ตตฺถ อิมนฺติ ตณฺฑุลาทิํฯ ภุตฺวาติ โอทนาทิํ ภุญฺชิตฺวาฯ อิมํ เทหีติ เอตํ วตฺถาทิกํ เทหิฯ อิมํ กราติ เอตํ รชนปจนาทิํ กโรหิฯ อิมํ อานยาติ เอตํ รชนกฏฺฐาทิํ อาเนหิฯ อิมํ เทมีติ เอตํ วตฺถาทิกํ ตว เทมิฯ สมาปนฺเนติ กเตฯ ตสฺมา กปฺปิยํ ภณฺฑํ ปริวตฺเตนฺเตน อญฺญาตเกหิ สทฺธิํ ‘‘อิมํ เทหี’’ติ วทโต วิญฺญตฺติ, ‘‘อิมํ คณฺหาหี’’ติ วทโต สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ, ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติ วทโต กยวิกฺกยนฺติ วุตฺตา ติสฺโส อาปตฺติโยฯ มาตาปิตูหิ ปน สทฺธิํ กยวิกฺกยมตฺตํ โมเจนฺเตน ปริวตฺเตตพฺพํฯ อยญฺหิ กยวิกฺกโย ฐเปตฺวา ปญฺจสหธมฺมิเก อวเสเสหิ คิหิปพฺพชิเตหิ น วฏฺฏติฯ สเจ ปน นวกมฺมานิ กาเรติ, อฏฺฐกถาปมาเณน ปาจิตฺติยมตฺตํ เทเสตพฺพํฯ

[119-120] อิทานิ ปริณามนวเสน อาปตฺติเภทํ ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺตโน’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถายํ ปิณฺฑตฺโถ – สงฺฆสฺส นตํ ลาภํ อตฺตโน ปริณาเมยฺย, นิสฺสคฺคิฯ อญฺญโต ปุคฺคลสฺส ปริณาเมยฺย, ปาจิตฺติฯ อญฺญสฺส สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมยฺย, ทุกฺกฏํฯ อญฺญสฺส ปุคฺคลสฺส วา เจติยสฺส วา นตํ ลาภํ อตฺตโน วา สงฺฆสฺส วา อญฺญปุคฺคลสฺส วา อญฺญเจติยสฺส วา ปริณาเมยฺย, ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ ตตฺถ นตนฺติ กาเยน วา วจสา วา นินฺนํ กตํฯ ลาภนฺติ ลภิตพฺพํ จีวราทิฯ อญฺญโต อญฺญสฺมิํ ปุคฺคเล วา เจติเย วา, เจติเย ปน ทุกฺกฏํฯ อญฺญสฺสาติ เจติยาทิโน อนฺตมโส สุนขสฺสฯ อญฺญโต วาติ เจติยาทิมฺหิ วาฯ สงฺฆสฺสาติ ปน อิทํ กากกฺขิโคฬกญาเยน ‘‘นตํ ปริณาเมยฺยา’’ติ อุภยตฺถ ปริวตฺตติฯ

นิสฺสฏฺฐํ สกสญฺญาย น ทเทยฺย วา, ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ อญฺญถา อญฺเญน ปกาเรน, เถยฺยสญฺญาย น ทเทยฺย เจติ วุตฺตํ โหติฯ อิตรนฺติ วตฺถุวเสน อญฺญํ ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยํ ทุกฺกฏญฺจ โหตีติ อตฺโถฯ

นิสฺสคฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ปาจิตฺติยนิทฺเทสวณฺณนา

[121] มุสา …เป.… หรเณติ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมวจนํ, ตสฺส ‘‘ปาจิตฺติ วุตฺตา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ มุสาวาเทติ นิปาเตน สทฺธิํ ตปฺปุริโสฯ ปุพฺเพปิ ชานิตฺวา วจนกฺขเณปิ ชานนฺตสฺส มุสาภณนนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ภณนญฺจ นาม อิธ อภูตสฺส วา ภูตตํ, ภูตสฺส วา อภูตตํ กตฺวา กาเยน วา วาจาย วา วิญฺญาปนปฺปโยโคฯ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสาจารวิปตฺติโย อมูลิกาย โจเทนฺตสฺส ยถากฺกมํ สงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยทุกฺกฏานิฯ อนุปธาเรตฺวา สหสา ภณนฺตสฺส, ‘‘อญฺญํ ภณิสฺสามี’’ติ อญฺญํ ภณนฺตสฺส ยสฺส ภณติ, โส น สุณาติ, ตสฺส จ อนาปตฺติฯ

โอมสติ อมนาปตาย กณฺเณสุ วิชฺฌติ วิย เอเตน, โอมสติ วาติ โอมโส, โส จายํ วาโทจ, ตสฺมิํฯ ทีโฆ ปน คาถาพนฺธวเสนฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ หีนุกฺกฏฺเฐสุ จ ชาตินามโคตฺตวยกมฺมสิปฺปอาพาธลิงฺคกิเลสอาปตฺติอกฺโกสสงฺขาเตสุ ทสสุ ภูเตน วา อภูเตน วา ‘‘ขตฺติโยสิ, จณฺฑาโลสี’’ติอาทินา กาเยน วา วาจาย วา อนญฺญาปเทเสน ภิกฺขุโน ขุํเสตุกามตาย อกฺโกสวจเนติ อตฺโถฯ